جنگل هیریکانی، سرمایه ملی | قدیمی ترین جنگل جهان

جنگل هیریکانی، سرمایه ملی | قدیمی ترین جنگل جهان

هیریکانی از جمله قدیمی ترین جنگل های جهان است که از منطقه پارک ملی هیریکان در کشور آذربایجان آغاز می گردد و تا استان خراسان در ایران امتداد می یابد. گستره جنگل های کشورمان در استان های آذربایجان، اردبیل، مازندران، گلستان در زیست بوم این جنگل کهن سال قرار گرفته اند.
هیریکانی از جمله قدیمی ترین جنگل های جهان به شمار می رود به گونه ای که قدمت شکل گیری آن مربوط به دوران پالئون ( ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال پیش ) تخمین زده می شود. در این جنگل بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی، چهل و چهار درصد آوندداران، شصت گونه پرنده، پنجاه و هشت گونه پستاندار از جمله یوزپلنگ آسیایی در این جنگل زندگی می کنند که گونه های بسیار نادر و در معرض نابودی از جمله آنها است. این زیست بوم ارزشمند همچنین میزبان حدود هفت میلیون نفر در کشورهای آذربایجان و ایران است
در تیرماه ۱۳۸۵ جمهوری آذربایجان درخواستی را برای ثبت جهانی جنگل‌های خزری-هیرکانی به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ارائه کرد.

با بررسی کارشناسان این سازمان اعلام شد به دلیل اینکه سهم جمهوری آذربایجان تنها ۲۰ هزار هکتار در مقابل سهم ۲ میلیون هکتاری ایران از این جنگل است ثبت جهانی این اثر به تنهایی به نام آذربایجان ممکن نیست. پس از آن مقامات فرهنگی ایران پیشنهادی را برای ثبت مشترک این اثر طبیعی به آذربایجان ارائه دادند. این امر به دلیل اختلافات موجود به بن‌بست خورد. از جمله موارد، اختلافی این بود که با وجود قوانین یونسکو برای ثبت نام کشورهای دارای آثار تاریخی و طبیعی مشترک به ترتیب حروف الفبا در اسناد مکتوب خود، ایران مخالف ثبت نام آذربایجان پیش از نام ایران بود. استدلال ایران این بود که سهم اندک آذربایجان از این جنگل هم‌ارز سهم ایران نیست که بتوان صرفاً بر اساس حروف الفبا چیدمان متن سند را مشخص کرد بنابر اعلام دبیرکل کنونی کمیسیون ملی یونسکو در ایران: در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان، جنگل‌های هیرکانی که از آستارا در شمال استان گیلان تا گلیداغ در خاور استان گلستان کشیده شده‌است، با نظر موافق اعضای کمیته در ۱۴ تیر ۱۳۹۸ در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. به گفته همین منبع، این بیست و چهارمین مورد از میراث تاریخی و طبیعی ایران است که در فهرست یونسکو جای می گیرد.
نکته جالب توجه در آن است که هیریکان، تلفظ نام قدیم گرگان است و در کتیبه های هخامنشی و همچنین در اثر ارزشمند ملی ما یعنی شاهنامه فردوسی نیز به آن اشاره گردیده است.

پارک های ملی گلستان، چهار باغ چالوس، جنگل واز، پلنگ دره، سیاه رودبار گیلان، منطقه حفاظت شده لیسار، جنگل افراتخته، جنگل الیمستان هراز، پارک جنگلی بی بی یانلو، جنگل های ارسباران، جنگل معروف ابر در شاهرود، گشت رودخان و همچنین پارک جنگی ناهار خوران گرگان از جمله قطب های گردش گری طبیعی ایران است که زیر مجموعه این جنگل ها قرار می گیرد.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن واقع شده (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالبا پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد و …. را نام برد.گفته می شود که در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل درخت راش وجود ندارند گفته می شود که در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل درخت راش وجود ندارند، اما جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند توده های فشرده درخت راش را دارا هستند که از این نظر نیز این جنگل منحصر بفرد است.

جنگل هیریکانی، سرمایه ملی

یکی دیگر از مزیت های منحصر به فرد هیریکانی در ایران وجود جنگل‌های سرخدار است زیرا این گونه در سطح جهان مساحت اندکی را به خود اختصاص داده، اما در منطقه علی آباد استان گلستان در مساحتی ۴۰۰ هکتاری، به صورت یکجا یافت می‌شوند. از درخت سرخدار برای مداوای برخی از سرطان‌ها استفاده می‌شود و تراکم این درختان در این جنگل در تمامی جهان بی نظیر است.
با وجود اهمیت بالای این جنگل و این نکته مهم که به دلیل شرایط اقلیمی، هیریکانی از جمله کندترین جنگل های جهان در تجدید پذیری گونه های گیاهی به شمار می آید و نیز پناه گاه زندگی حیوانات نادری همچون یوزپلنگ ایرانی است اما در سال های گذشته متاسفانه برداشت های بیش از حد چوب برای مصارف تولید کاغذ و چوبهای فشرده و نئوپان و ذغال، موجودیت این جنگل بزرگ را با خطر مواجه کرده است.
حفاظت از منابع طبیعی کشور نیازمند یک عزم ملی در بین بخش های مختلف حاکمیتی، صنعتی و مردم است و از این رو تولید محصولات اکسترا (MDF)رپایه مواد اولیه ای است نه از هیریکانی بلکه از جنگل هائی با فشردگی بسیار بالا و منابع گیاهی تجدید پذیر در آسیای جنوب شرقی تامین می شود و گونه های گیاهی جنگل های هیریکانی کشورمان در اثر تولید محصولات ما آسیب نمی بینند.